Το συμβάν με τον Ζακ το παρακολούθησα με φρίκη, όπως φαντάζομαι και ο περισσότερος κόσμος. Η βαρβαρότητα και μονιμοποιείται και νομιμοποιείται κατά κάποιο τρόπο. Και στα μέσα και στη συνείδηση του κόσμου. Είναι κάτι το οποίο είναι μέρος του θεάματος, του εμπορικού θεάματος. Αυτό είναι το πιο θλιβερό απ’ όλα και το πιο επικίνδυνο, το ότι συνηθίζουμε τη βία τη θεωρούμε κομμάτι της πραγματικότητας την οποία ζούμε. Το συμβάν με τον Ζακ νομίζω ήτανε άλλο ένα τέτοιο τρανταχτό ακραίο παράδειγμα τέτοιας βίας.

Με αφορμή λοιπόν αυτό το περιστατικό γράφτηκε αυτό το τραγούδι που μιλάει και για όλα τα «αλλιώτικα παιδάκια» της κοινωνίας μας. Έχω αισθανθεί και εγώ έτσι από πολύ μικρός όντας και παιδί μεταναστών, το έχω ζήσει στο πετσί μου αυτό το να είσαι ξένος, το να νιώθεις μια τέτοιου είδους βία στην καθημερινότητα σου. Στη Γερμανία της δεκαετίας του ’90 το αισθάνθηκα αυτό, αλλά και αργότερα, όταν είχαμε τις πρώτες μπάντες και ντυνόμασταν και συμπεριφερόμασταν διαφορετικά.

Στις πόλεις αισθανόσουν πάντα τα βλέμματα πάνω σου να είναι απειλητικά, χωρίς να ξέρουνε ποιος είσαι, τι κάνεις, τι λες, μόνο επειδή είσαι διαφορετικά ντυμένος. Εκτός από τη φασιστική συμπεριφορά κάποιον ανθρώπων υπάρχει σοβαρός κίνδυνος μέσα στη δική μας στάση, στη δική μας αδιαφορία και απάθεια. Αυτός είναι ο μεγάλος κίνδυνος, να συνηθίσουμε.

Όσον αφορά τα κινήματα, νομίζω και μόνο το ότι ξεκινούν και υπάρχουνε είναι απίστευτα σημαντικό. Όσον αφορά το κίνημα της Ιερισσού συγκεκριμένα το οποίο δυσκολεύεται τόσο πολύ να φέρει κάποιο αποτέλεσμα είναι τόσο σημαντικό ότι κάποιοι άνθρωποί σηκώσαν το κεφάλι τους σταθήκανε, απέναντι σε όλη αυτή τη βία που δέχτηκαν. Κοίταξαν τους υπεύθυνους στα μάτια και πήραν μεγάλη ευθύνη για να υπερασπιστούν τον τόπο τους.

Το πιο σημαντικό απ’ όλα ήταν ότι τα μικρά παιδιά είδαν ότι δεν είναι απλό να πηγαίνεις κάπου και να καταπατάς, χωρίς να ρωτάς κανέναν και χωρίς να επιτρέπεις στους ανθρώπους που ζούνε εκεί να έχουνε άποψη. Και μόνο που στεκόμαστε απέναντι σ’ αυτό που μας εχθρεύεται και πάει να μας τρομάξει, από μόνο του αυτό είναι μια νίκη.

Εγώ νομίζω ότι είμαι εντάξει με τον εαυτό μου όταν λέω τις ιστορίες μου και την αλήθεια μου. Αν αυτή καταλήγει να βοηθάει κάποιους ανθρώπους έχει καλώς. Το να γράφεις στίχους είναι σίγουρα αρκετά μοναχική υπόθεση, αλλά είναι σίγουρα ένας δρόμος που τον προχωράς για να φτάσεις τους άλλους ανθρώπους. Το να γράφουμε στίχους, το να γράφουμε τραγούδια είναι και κάποιου είδους αυτοθεραπεία. Έχει και μια ιαματική διάσταση σίγουρα. Η αλήθεια είναι πως έχουν περάσει τόσα χρόνια από τότε που ξεκίνησα να το κάνω αυτό που δεν μπορώ να θυμηθώ με ακρίβεια την εκκίνηση.

Καμιά φορά μπορεί να είναι μια κάποια εφηβική ματαιοδοξία ή κι’ εγώ δεν ξέρω τι άλλο, με το οποίο εμπλεκόμαστε και καταλήγουμε στη μουσική ή στο δημόσιο λόγο. Η ματαιοδοξία είναι σίγουρα παγίδα από μόνη της, αλλά ακόμα και μια παγίδα νομίζω πως έχει σημασία πως θα την χειριστείς. Στη πορεία νομίζω ότι ανακαλύπτουμε όλα τα πράγματα που υπάρχουνε μέσα μας, όλα αυτά για τα οποία αξίζει να πολεμήσουμε και όλα αυτά που αξίζει να πούμε. Ο σημερινός Παύλος παρατηρεί ακόμα και τον σημερινό Παύλο, όχι μόνο τον παλιό. Νομίζω ότι είναι καλή άσκηση να καταφέρνουμε να βγαίνουμε λίγο από τον εαυτό μας και να βλέπουμε τι ακριβώς γίνετε τώρα εδώ.




Μου φαίνεται φυσιολογικό να με ρωτάνε οι άνθρωποι για τα ξύλινα σπαθιά, για την εποχή εκείνη και για τις προηγούμενες, γιατί έχω διανύσει τρείς τέσσερεις δεκαετίες ενασχόλησης με τη μουσική. Αλλά νομίζω ότι η νοσταλγία είναι σίγουρα παγίδα σ’ αυτή τη περίπτωση. Το να μείνεις σ’ εκείνη την περίοδο είναι λίγο επικίνδυνο. Νομίζω ότι με το που τελείωσε εκείνη η περίοδος όρμησα σε αυτό που έγινε ύστερα η προσωπική μου μουσική πορεία. Σου δίνει φόρα το να βλέπεις τόσο νέους ανθρώπους μετά από 20 περίπου χρόνια να πιάνουνε το μήνυμα που είχες στείλει τότε.

Να βλέπεις τα λόγια να ταξιδεύουν μέσα στο χρόνο. Αυτό είναι από τα πιο μαγικά πράγματα νομίζω, που μπορεί να ζήσει ο κάθε καλλιτέχνης. Είναι ένα κοινό που ανανεώνεται με έναν ωραίο τρόπο. Βλέπεις μια μπάντα που δεν υπάρχει καν αυτή τη στιγμή, τα ξύλινα σπαθιά, να δημιουργεί αυτή την αναστάτωση κι αυτή την ορμή και τον ενθουσιασμό.

Στη σκηνή όπως το ζω είναι πολύ ωραίο γιατί είναι όντως σαν να ενώνεις κομμάτια του εαυτού σου, σαν να ενώνεσαι με το παρελθόν σου και με τη στιγμή που βρίσκεσαι τώρα. Αισθάνομαι ότι διηγούμαι κατά κάποιο τρόπο τη ζωή μου μέσα απ’ τα τραγούδια, χωρίς απαραίτητα να είμαι εγώ το κεντρικό πρόσωπο εκεί. Είναι και λίγο σαν ημερολόγιο ξέρεις είναι σαν να έχεις ένα παλιό άλμπουμ και ανοίγεις και βλέπεις μια φωτογραφία του εαυτού σου πριν από 25 χρόνια, πριν από 20 χρόνια πριν από 10 χρόνια.

Η διαχρονικότητα δεν είναι κάτι που με αφορά και δεν πιστεύω ότι υπάρχει κάποιος που κάθεται κάτω να κάνει μια ζωγραφιά ή ένα τραγούδι ή ένα βιβλίο για να επιτύχει τη διαχρονικότητα.

Μέσα μου βαθιά πιστεύω ότι ο έρωτας είναι κάτι που δεν μπορεί να καταπολεμηθεί με τίποτα, ότι περνάει μέσα απ’ τον τοίχο. Είναι η δύναμη που κινεί έτσι κι αλλιώς τον κόσμο. Φοβόμαστε να πονέσουμε γι’ αυτό μάλλον δυσκολευόμαστε να χαρούμε. Αρκετές φορές. Είναι λίγο παραπλανητικό και μονοδιάστατο να λέμε ότι ο έρωτας είναι ένα τρυφερό συναίσθημα. Είναι άγριο, βίαιο και αδυσώπητο συναίσθημα, συν της άλλης. Δηλαδή βλέπεις ότι υπάρχει μια ολόκληρη βιομηχανία στημένη γύρω από αυτό που λέγεται ερωτικό τραγούδι. Εγώ θυμάμαι πάντα μια φράση ενός φίλου μου κάπου στη Βέροια ο οποίος μου είπε «ωραία είναι τα ερωτικά τραγούδια, αλλά πιο ωραία είναι τα ερωτευμένα τραγούδια. Η ταπεινότητα δεν νομίζω πως είναι κάποιου είδους υποχρέωση των καλλιτεχνών, κανενός ανθρώπου.




Όταν τη βλέπεις να υπάρχει στους ανθρώπους, πάντοτε νομίζω πως τους κάνει πιο γοητευτικούς γιατί συνήθως πηγαίνει μαζί με την εμπειρία και την σοφία που αποκτά κάποιος. Η ορμή που έχουν οι πιο νέοι άνθρωποι καμιά φορά μπορεί να στερείται κάποιας ταπεινότητας. Αλλά είναι ωραίο να βλέπεις να οδηγούνται σε αυτήν. Εγώ πάντα προτιμώ τους ανθρώπους που στηρίζουνε και με τις πράξεις τους τα λόγια τους.

Παρόλαυτα έχουμε και κάποια πολύ ωραία έργα τέχνης τα οποία συνέβησαν κάποια στιγμή και μετά οι δημιουργοί τους παίρνουν ένα διαφορετικό δρόμο. Δεν θέλω να κρίνω κανέναν. Δεν μπορούμε να ξέρουμε ακριβώς ποιοι είναι οι παράγοντες που μπορεί να οδηγούν κάποιον στο να παρεκκλίνει.

Η παιδεία είναι σαφώς η ατμομηχανή του πολιτισμού, δεν γίνεται αλλιώς. Δεν γίνεται να μην υπάρχει καλλιέργεια, να μην υπάρχει μόρφωση και να έχεις ένα λαμπρό πολιτισμό και να ελπίζεις σε ένα σπουδαίο μέλλον. Δεν εννοώ τα πτυχία, είναι πολύ σαφές αυτό.

Η εξειδίκευση δεν δημιουργεί καλύτερους και σπουδαιότερους ανθρώπους. Και θυμάμαι και μια φράση του Βασιλικού όταν ήμουνα παιδάκι κάποτε είχα διαβάσει μια φράση του που έλεγε «καταγόμαστε εδώ στην Ελλάδα όλοι απ’ το νομό ημιμαθείας». Μου είχε κάνει πολύ μεγάλη εντύπωση γιατί εγώ κατάγομαι από το νομό Ημαθίας. Αισθάνομαι ημιμαθής στα περισσότερα πράγματα και δεν ξέρω κατά πόσο θα ήθελα να είμαι παντογνώστης.

Ακόμα και την κιθάρα μου που κοιτάω, την κοιτάω ως κάποιος ερασιτέχνης, ημιμαθής, και βλέπω ένα μέρος της ακόμα και τις ταστιέρες που δεν ξέρω τι ακριβώς συμβαίνει που δεν θα μάθω μάλλον ποτέ. Ίσως θα πρέπει να βρούμε μια άλλη λέξη, κακιά, και να μην κατασπαταλούμε τη λέξη ημιμάθεια.




Τι να κάνεις έναν άνθρωπο που ξέρει 500 τίτλους βιβλίων, έχει διαβάσει άλλα 1000 και δεν κατάλαβε ούτε ένα. Υπάρχουν άνθρωποι χωρίς κανένα πτυχίο που βλέπεις ότι ο τρόπος που εναρμονίζονται με τη ζωή με το περιβάλλον και με αυτό που συμβαίνει γύρω τους, έχει και βάθος και ουσία και λειτουργικότητα. Δεν πιστεύω ότι η συσσώρευση των πληροφοριών μας κάνει πιο καλλιεργημένους. Καμιά φορά κρυβόμαστε πίσω από τις πληροφορίες.

Δεν υπάρχει τίποτα που έμαθα και δεν θα ήθελα να πω στο παιδί μου. Νομίζω πως έτσι κι αλλιώς θα μάθει περισσότερα από μένα, ελπίζω. Ίσως και σκληρότερα πράγματα απ’ αυτά που έμαθα εγώ. Δεν μπορείς να εμποδίσεις κανέναν να δει την πραγματικότητα, να δει την αλήθεια. Είναι πάντοτε νομίζω ζήτημα χρόνου. Πιστεύω ότι οι άνθρωποι ορμάνε στη ζωή ο καθένας με τη φόρα του. Πηγαίνουνε, μαθαίνουνε πράγματα, τρακάρουνε, σηκώνονται, προχωράνε. Τα παιδιά έτσι κι αλλιώς βρίσκουνε το δικό τους δρόμο. Αυτό είναι το ποιο σπουδαίο απ’ όλα, ο δικός τους δρόμος. Σίγουρα το να μεγαλώνεις ένα παιδί έχει να κάνει με το πώς ανακαλύπτεις εξ αρχής τον κόσμο, έχεις αυτή την ευκαιρία, αυτή τη δυνατότητα. Είναι και το μεγάλο δώρο.

Τίποτα δεν είναι δεδομένο, πάλι πρέπει να ανακαλύψεις τα πάντα, εξ αρχής. Ακόμα και όταν διηγείσαι μια ιστορία καταλαβαίνεις ότι όταν έχεις έναν τέτοιο ακροατή τόσο κοντά σου, αποκτάει άλλη διάσταση, άλλη βαρύτητα, άλλη σημασία. Η πατρότητα δεν αφορά το δικό σου παιδί και πιστεύω ότι υπάρχουνε πολλοί άνθρωποι που δεν έχουν δικά τους παιδιά και που αισθάνονται ότι όλα τα παιδιά είναι δικά τους, αισθάνονται υποχρέωση απέναντι στον κόσμο, απέναντι σε όλα τα παιδιά.
Νομίζω πως η σχέση του ανθρώπου με το θεό είναι απολύτως προσωπική, δεν έχει να κάνει καθόλου με τις θρησκείες.




Ίσως οι θρησκείες να βρίσκουν ένα τρόπο να το καταπολεμούν αυτό το πρωτόγονο τόσο βασικό ένστικτο και συναίσθημα του ανθρώπου, την ανάγκη να καταλάβει τι συμβαίνει γύρω του και πάντοτε πιστεύω ότι ο καθένας μέσα στο κεφάλι του έχει την δική του εκκλησία, και καλά κάνει. Τα μάτια των ανθρώπων είναι τα μάτια του θεού και θέλει και τα δικά σου μάτια για να ανακαλύπτει τη δημιουργία του. Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που αισθάνονται έτσι και καλά κάνουνε. Και ελπίζουμε να μας συγχωρέσει ο θεός γι’ αυτό.

Η συνεργασία με τον Αγγελάκα έγινε και ήταν υπέροχη, συγκινητική. Ζήσαμε απίστευτες στιγμές. Είχε πολύ βάθος και συντροφικότητα και αγάπη όλο αυτό. Όχι μόνο ανάμεσα σε μένα και στον Γιάννη. Υπήρχανε δύο ομάδες που συναντήθηκαν, δύο συγκροτήματα που ενώθηκαν, δεν ήταν μια απλή συνεργασία δύο τραγουδοποιών. Τι να πω από τα ποιο ωραία πράγματα που έχω ζήσει ποτέ. Δεν αισθάνομαι ότι αυτή η συνεργασία μου έμαθε κάτι καινούργιο ότι μου αποκάλυψε κάτι. Η εκτίμηση μου για το Γιάννη και ή αγάπη μου και ο σεβασμός ήτανε ίδια όπως και πριν από 25 χρόνια. Επιβεβαιώθηκε αυτό που πίστευα γι’ αυτόν τον άνθρωπο, γι’ αυτό το φίλο...

Provocateur, συνέντευξη στην Χρύσα Λύκου
Συνέντευξη youtube

Απομαγνητοφώνηση, επιμέλεια Μαρία Κομιανού